O rogalach świętomarcińskich

Paweł Cieliczko: Legenda o rogalach świętomarcińskich |

Nigdzie w Polsce Święto Niepodległości nie jest obchodzone tak radośnie jak w Poznaniu, bowiem w stolicy Wielkopolski na dzień 11 listopada przypadają także imieniny ulicy Święty Marcin. Po mszy świętej odprawionej w kościele pod wezwaniem Świętego Marcina barwny korowód, wiedziony przez tegoż rycerza na białym koniu, przemierza trakt od kościoła aż do Zamku Cesarskiego, gdzie rzymski legionista spotyka się z prezydentem miasta, od którego na ten jeden dzień przejmuje władzę w mieście. Festyny, zabawy i pokazy trwają do późnego wieczora, a poznaniacy przez cały dzień zajadają się świętomarcińskimi rogalami z nadzieniem z białego maku, orzechów, bakalii i śmietany, które wypiekane są specjalnie na tę okazję.

Legenda o tym jak doszło do powstania rogali świętomarcińskich znana jest w Poznaniu chyba każdemu dziecku. Wszystko zaczęło się od mszy świętej odprawianej w kościele znajdującym się w podpoznańskiej osadzie Święty Marcin. Proboszcz wygłaszał kazanie o świętym Marcinie, patronie parafii, który zanim się nawrócił, był rzymskim legionistą:

Gdy zimą napotkał na swej drodze półnagiego żebraka, zdjął swój płaszcz, przedarł na pół i połowę dał biednemu – relacjonowała to pamiętne kazanie proboszcza Anna Plenzner. – W nocy, we śnie, objawił mu się Chrystus Pan, odziany w jego płaszcz, który rzekł do aniołów: „Patrzcie, jak mnie Marcin przyodział”.

Proboszcz spoglądał przy tym ku witrażowi, na którym przedstawiony był rycerz na białym koniu, który mieczem przecina swój płaszcz, by połowę oddać skulonemu żebrakowi. Opowieść każdego roku powtarzana była przez proboszcza, gdy zbliżało się święto patrona i parafialny odpust. Każdego roku kazania tego słuchał mistrz piekarski Walenty, ale tym razem poruszyło go ono tak bardzo, że postanowił uczynić coś podobnie szlachetnego, jak święty Marcin.

Cały rok rozmyślał piekarz Walenty nad tym, co mógłby uczynić, aby godnie naśladować chwalebny postępek patrona swojej parafii. Zbliżał się jednak kolejny odpust, a piekarz niczego nie potrafił wymyślić. Nie był wszak Walenty rycerzem, nie posiadał konia, miecza ani płaszcza, jakże miał pomóc ubogim – zastanawiał się każdego wieczora. W końcu postanowił zwrócić się z modlitwą do świętego Marcina, by ten wskazał mu drogę do zrealizowania dobrego uczynku.

W środku nocy obudził go stukot końskich kopyt. Gdy wyjrzał ku gościńcowi, zobaczył rycerza w lśniącej zbroi, który jechał dostojnie na siwym koniu. Jedni mówią, że tajemniczy jeździec nie odezwał się ani słowem, a tylko spojrzał na Walentego, uśmiechnął się do niego i odjechał, a piekarz sam domyślił się co ma czynić. Inni utrzymują, że podsunął piekarzowi pomysł, a treść przekazanej podpowiedzi Eliza Piotrowska zrelacjonowała następująco:

Przybywam tu ciemna nocą

z dobrą radą i pomocą.

Innym pomóc chcesz, Walenty?

Własne rozwijaj talenty! –

oto, co powiedział Święty.

Niezależnie od tego, czy rycerz milczał, jak chcą starsze wersje legendy, czy też udzielił Walentemu bezpośredniej rady, wskazując że powinien pomagać ludziom w sposób odpowiedni do jego uzdolnień i możliwości, faktem pozostaje, że konkretnej odpowiedzi piekarzowi nie udzielił. Walenty, gdy obudził się rano myślał, że tylko przyśnił mu się rycerz w pięknej zbroi. Jednak gdy wyszedł przed dom, zobaczy leżącą w śniegu podkowę, którą zgubił koń jego nocnego gościa. Przypomniał sobie słowa rycerza o obowiązku służenia ludziom zgodnie z własnymi umiejętnościami, spojrzał na podkowę, którą zgubił biały koń i nagle doznał olśnienia. Już wiedział co powinien zrobić. Eliza Piotrowska tak streszcza jego przemyślenia:

Jestem piekarz zawodowy

i to moim jest talentem,

rogal formę ma podkowy,

więc mam piec rogale święte!

Za rogala takowego

będzie płacić, kto bogaty,

a człowieka ubogiego

poczęstuję bez zapłaty!

Od samego rana, gdy tylko przyszedł do piekarni, zabrał się do pracy. Kazał czeladnikom przygotować drożdżowe ciasto, rozwałkować je cienko i pokroić w kwadraty. Inni pomocnicy mielili orzechy, migdały, bakalie i mak, a potem mieszali je z cukrem, rodzynkami i śmietaną. Smarował Walenty drożdżowe ciasto słodką, białą masą i zwijał je tak, że powstawało coś na kształt końskiej podkowy. Piekł kolejne blachy tego ciasta, które planował wystawić podczas świętomarcińskiego odpustu. Na swoim straganie piekarz Walenty rogale sprzedawał jednak tylko tym, którzy byli bogaci, a biedakom rozdawał je bez pieniędzy. W ten sposób dzielił się z ubogim tym co posiadał, swoim cukierniczym talentem oraz słodkimi wyrobami.

Sława świętomarcińskich rogali mistrza Walentego rozeszła się szeroko, a że dostępne były tylko jeden raz w roku, to na odpust na imieniny patrona parafii ciągnęli ludzie z całej Wielkopolski, by poznać smak tych niezwykłych słodyczy. Okazało się że piekarz Walenty nie zubożył się od swej szczodrości, bo uzyskiwał tak wiele od bogatych, którzy kupowali jego wypieki, że bez uszczerbku dla swej kiesy mógł rozdawać rogale ubogim. Sprzedawał i rozdawał rogale piekarz Walenty przez długie lata, ale kiedy umarł nie znalazł się następca, który kontynuowałby jego działalność. Nikt nie zapisał nawet receptury i po słynnych świętomarcińskich rogalach pozostała jedynie legenda.

Legenda to pani wiekowa,

ma krótką pamięć, włosy siwe,

wszystko powtarza wciąż od nowa,

i już nie dojdziesz, co prawdziwe…

Legenda ta na nowo ożywiona została w 1891 roku. Podobnie jak przed wiekami pewnego piekarza poruszyło kazanie wygłoszone przez proboszcza świętomarcińskiej parafii. Proboszcz nazywał się Jan Lewicki, a piekarzem był Józef Melzer. Namówił on swojego szefa, żeby nawiązać do starej tradycji, przygotować rogale z ciasta półfrancuskiego, wypełnione nadzieniem z białego maku, bakalii, cukru i śmietany, a następnie część ich sprzedawać, a część rozdawać biednym w trakcie odpustu poświęconego patronowi parafii. Odtąd po każdej mszy świętej odpustowej, która odbywała się 11 listopada, wychodzącym z kościoła ubogim uczestnikom rozdawane były słodkie rogale.

Tym razem poznańscy cukiernicy zadbali jednak o swój sztandarowy produkt i po śmierci Józefa Melzera, zwyczaj wypieku rogali świętomarcińskich przejęło poznańskie Stowarzyszenie Cukierników. Obecnie takie rogale są wypiekane tylko w tych cukierniach, które posiadają certyfikat Kapituły Poznańskiego Tradycyjnego Rogala Świętomarcińskiego, która powstała z inicjatywy Cechu Cukierników i Piekarzy w Poznaniu, Izby Rzemieślniczej oraz Urzędu Miasta Poznania. Jego posiadanie zobowiązuje cukierników do przygotowywania rogali według tradycyjnej receptury i przy użyciu najwyższej jakości składników: ciasta półfrancuskiego, białego maku, wanilii, mielonych daktyli, fig, rodzynek, skórki pomarańczowej, masła i śmietany. Od kilku lat Unia Europejska także certyfikuje Rogale Marcińskie, Chronionym Oznaczeniem Geograficznym, jako produkt regionalny. Poznaniacy zaś niezmiennie uwielbiają świętomarcińskie rogale, a najlepszy wyraz swej miłości do nich dają, zjadając około 300 ton tego przysmaku.

Paweł Cieliczko

Bibliografia:

Eliza Piotrowska, Legenda o rogalach świętomarcińskich, Poznań 2010.
Anna Plenzner, O świętym Marcinie i piekarzu Walentym [w:] tejże, Legendy Poznania, Poznań 2003.

Netografia:

Komentarze

komentarz

Poznańskie Legendy

O rogalach świętomarcińskich

Komentarze

3 829 thoughts on “O rogalach świętomarcińskich”